In 1852 schreef Karl Marx met een bijtende ironie over het vaak grillige verloop van de geschiedenis. Hij kwam toen tot een zin die later zijn plaats kreeg in alle citatenboeken: “De geschiedenis herhaalt zich eerst als tragedie, daarna als klucht”.
Na bijna 200 jaar tonen de gebeurtenissen in Gaza, de Westbank en Libanon alweer hoe pijnlijk actueel het citaat van Marx wel is. Waaruit bestaat de tragedie en waarin schuilt het kluchtkarakter van dit weerzinwekkende conflict in het Midden-Oosten?
Het tragische karakter van de gebeurtenissen wordt duidelijk in wat de burgers van zowel Gaza en als die van de joodse nederzettingen rondom Gaza overkwam op 7 oktober en erna. Op 7 oktober heeft de militaire tak van Hamas de Gazastrook verlaten en een goed voorbereide progrom georganiseerd in de nabije Joodse nederzettingen. Ongeveer 1300 joden werden gedood, zowel burgers als veiligheidspersoneel. Gijzelaars werden als pasmunt voor een gevangenenruil meegenomen en diep weggeborgen in de gangenstelsels onder de Gazastrook. Dan volgde het Israëlische grondoffensief in Gaza. Het Noorden werd ontmanteld, de civiele infrastructuur werd feitelijk onbewoonbaar gemaakt. De tactiek van de verschroeide aarde in een moderne urbane versie. Vandaag tellen we 41.000 doden in Gaza, waarvan ongeveer de helft vrouwen en kinderen.
Maar de tragiek zit niet enkel in de absolute aantal slachtoffers in Gaza. Ook de disproportionele verhouding tussen Gazaanse en Joodse slachtoffers, 40 op 1, doet de wenkbrauwen fronzen. En de aantallen nemen dagelijks toe, op sommige dagen exponentieel. Dit alles zal enkel maar toenemen met de recente uitbreiding van het offensief naar de Westelijke Jordaanoever en Libanon. Ook daar is geen enkele humanitaire terughoudendheid te bespeuren als men de vernietigde scholen, ziekenhuizen en appartementsblokken aanschouwt. Gsm’s en biepers laten ontploffen over heel Libanon zonder enig terughoudendheid over de locatie van de doelwitten maakt duidelijk dat termen als “collateral dammage” een eufemisme zijn geworden.
Ondanks de hallucinante slachtofferaantallen vindt de tragiek zijn ware hoogtepunt in de totale ontmenselijking van de vijand. Vorige week bekeek ik op de nieuwssite van de VRT een korte filmpje over hoe Israëlische soldaten lijken van bewoners op de Westbank met hun voeten van het dakrand van een hoog gebouw duwden. Enige seconden later wierpen dezelfde soldaten dan weer andere lijken met hun handen tot aan de dakrand zodat ook deze er op hun beurt afvielen. Opgeruimd stond netjes, dak weer proper. Ik was in dit alles geschrokken door de volledige ontmenselijking dat het menselijke lichaam in de oorlog weer had aangenomen. Niet het minste basisrespect voor een dood lichaam was er te bespeuren. Het vernietigen van de vijand, en laten we hopen dat het soldaten waren en geen burgers, was niet voldoende. Ook hun lijken moesten zo nodig vernederd worden, als restafval. De ontmenselijking heeft opnieuw een bodemniveau bereikt in het Midden-Oosten. Ongewild en tegen mijn zin werd mijn eigen bewustzijn overvallen met beelden van ontmenselijkte lijken in het concentratiekamp van Dachau dat ik jaren geleden bezocht om tot een dieper besef te komen van de gebeurtenissen aldaar.
Maar waarin schuilt dan de klucht van dit alles? Is er nog iets over om groen over te lachen? Hoe erg het ook klinkt, het antwoord is ja. Ik betrap mezelf op een cynische nee knikkende glimlach als ik ideologische legitimatie van de militaire actie analyseer.
Van in den beginne begiftigden verschillende ministers van het Joodse oorlogskabinet zich van citaten uit de Thora om de beoogde vergelding een religieuze legitimatie te geven. Woorden als “vernietiging”, “gespuis” en “wraak” vliegen kwistig in het rond. Het aloude Hebreeuwse vergeldingsdenken dat ons beter bekend is onder het “oog om oog, tand om tand” principe (de talio-wet), wordt politiek predikt alsof we ons terug in het Bijbels tijdsperk bevinden. Alleen ontgaat het de Joodse leiders volledig dat dit talio-principe juist proportie in de vergelding moest brengen. De eerder genoemde ratio 40 op 1 is wat dat betreft eerder blasfemisch te noemen. Wat denkt het Rabinaat hier eigenlijk van?
Maar de klucht heeft geen territoriale grenzen. Ze gaat verder dan Gaza alleen. Tegen het einde van het grondoffensief in Gaza zagen we het startende offensief op de Westbank. Wat moet daar vergolden worden? Waren daar progroms en gijzelingen georganiseerd? Wat hebben de bewoners van de Westbank misdaan na 7 oktober dat vergolden moet worden? Of betalen zij plaatsvervangend de schuld van Hamas in Gaza? Voorziet de Joodse vergeldingstheologie dat de “schuld” plotseling éénzijdig overgedragen kan worden naar een andere bevolking?
Ondertussen gaf de teller op twintig september 700 doden aan op de Westbank. De meest recente fase zijn de massale bombardementen in buurland Libanon. Daar moeten de Hezbollahmilities, de eeuwige medestanders van Hamas, ook vernietigd worden. Het zal je als land maar overkomen dat er zich een militie zich heeft gehuisvest. De aanhoudende bombardementen in woonwijken, zoals in de hoofdstad Beiroet, lijken niet te eindigen. Men decimeert de Hezbollah-leiding tot in de hoogste rangen. En de Libanese burgers sterven gewoon mee. Hebben zij ondertussen ook een overdraagbare schuld in te lossen?
De klucht bereikt echter haar ware kolderniveau als we kijken naar de lauwe reacties van de Westerse machten. Welk ander land, behoudens Israël, kan zover gaan in zijn vergeldingszucht zonder de hoon van Europa over zich te krijgen? Welke land met een overwegende moslimbevolking zou zich dat kunnen permitteren? Welke slachtofferratio moet precies bereikt worden alvorens de Westerse landen beginnen te denken aan minstens het stopzetten van de wapenleveringen? Wanneer gaan de Westerse landen hun steun aan Israël laten afhangen van resultaten in het diplomatiek overleg?
Het Westen hanteert op zichtbare wijze twee maten en twee gewichten. Dat gaat ons vroeg of laat zuur opbreken in onze eigen landen en waarschijnlijk in onze steden. Wat moeten Europese moslims over onze houding denken? Wat moeten de nieuwe Belgen daarbij voelen? Wanneer sommige politici daarbovenop nog de behoefte voelen om het geniale karakter van de bieperaanval te bewieroken, geeft men niet bepaald verbindend signaal. Als het bodemniveau bereikt is, zijn er andere signalen nodig, wil men na verloop van tijd nog enig recht van spreken overhouden.
Serge Rooman is filosoof en directeur van de gevangenis van Merksplas.
